Rebreather - σκέψεις εξ αφορμής...

[Σώτος Χριστοδούλου]

Οι καταδύσεις με Rebreathers έχουν κάνει αισθητή την παρουσία τους στο χώρο της κατάδυσης ψυχαγωγίας στα μέσα της δεκαετίας του 90 με διάφορους κατασκευαστές στις ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και την Γερμανία. Η τεχνολογία ήταν γνωστή από παλαιότερα και αρκετοί από τους κατασκευαστές της δεκαετίας του 90 είχαν μεταφέρει στρατιωτική ουσιαστικά τεχνογνωσία στο χώρο της ιδιωτικής πρωτοβουλίας και έτσι άρχισε να κτίζεται σιγά-σιγά μια μικρή αγορά η οποία στη συνέχεια προσέλκυσε και άλλους ενδιαφερόμενους. Το 2003 η Ιταλία κάνει και αυτή την είσοδό της στην αγορά των rebreathers. Αρκετές στρατιωτικές συσκευές από την πρώην Σοβιετική ένωση κατέληξαν στα χέρια ιδιωτών οι οποίες δέχτηκαν κάποιες τροποποιήσεις και χρησιμοποιήθηκαν για καταδύσεις ψυχαγωγίας. Υπάρχει ακόμα μία μεγάλη μερίδα ατόμων που φτιάχνει αυτοσχέδιες συσκευές.

Η Ευρωπαϊκή ένωση με έκδοση προδιαγραφών κατασκευής το 2003 (ΕΝ14143:2003) επιχείρησε να δημιουργήσει ένα περιβάλλον προτυποποίησης. Σύμφωνα με τις προδιαγραφές αυτές οι συσκευές που θα μπορούν να πωληθούν στην Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να φέρουν την ένδειξη CE με σχετική παραπομπή στα ανάλογα πρότυπα. Έξι χρόνια μετά δυστυχώς δεν έχει γίνει κατορθωτό να φτάσουμε σε ένα ενιαίο σύστημα καθώς η βιομηχανία των Rebreather βρίσκεται σε φάση ωρίμασης όπου λάμβανε χώρα αρκετή έρευνα, υποβάλλονται νέες πατέντες και γενικά τα γεγονότα βρίσκονται σε διαρκή εξέλιξη. Το αποτέλεσμα είναι πως παρουσιάζεται μια ποικιλομορφία τόσο στη φιλοσοφία όσο και στη διαδικασία κατάδυσης που υιοθετείται αναλόγως από ομάδες δυτών ή ομάδες κατασκευαστών. Στην ουσία δεν έχουμε ακόμα στην αγορά κάποιες συσκευές που να πληρούν απόλυτα τις προδιαγραφές αυτές. Παρόλο που η ένδειξη CE αναγράφεται πάνω σε αρκετά τμήματα συσκευών το κατασκευαστικό πρότυπο EN14143 δεν ικανοποιείται από καμία συσκευή που κυκλοφορεί και πωλείται σήμερα. Λόγω ίσως του σχετικά μικρού χρόνου από την είσοδο των Rebreathers στην αγορά δεν έγιναν ακόμα οι απαραίτητες συμφωνίες ώστε όλοι οι κατασκευαστές να είναι υποχρεωμένοι να τηρούν αυτά τα πρότυπα. Μερικοί από τους κατασκευαστές είναι μικρές μονάδες, μεγέθους εργαστηρίου και οι έλεγχοι που απαιτούνται από το πρότυπο έχουν τεράστιο κόστος και τυχόν πλήρης εφαρμογή του θα έκανε τις επιχειρήσεις αυτές μη βιώσιμες. Αυτό είναι ένα άλλο θέμα όμως. Υπάρχει σαφέστατα όμως ένα πρόβλημα έλλειψης κανονισμών και προτύπων όχι μόνο σε ότι αφορά στην κατασκευή αλλά και σε ότι αφορά τις ελάχιστες προδιαγραφές εκπαίδευσης. Η εκπαίδευση που λαμβάνει ένας δύτης σήμερα είναι ως επί το πλείστον εξειδικευμένη για τη συγκεκριμένη συσκευή που επιλέγει και επομένως αρκετές από τις διαδικασίες εκπαίδευσης έχουν άμεση σχέση με τη φιλοσοφία του κατασκευαστή. Το βασικότερο πρόβλημα με τους θανάτους που συμβαίνουν με τα Rebreather όμως δεν έγκειται στην απουσία προτύπων αλλά σε διαδικαστικά λάθη από τον ίδιο τον δύτη. Πρόσφατα σε συνέδριο που έχει γίνει από την DAN (Divers Alert Network) έχουν συζητηθεί εκτενώς από κατασκευαστές και εκπαιδευτικούς οργανισμούς τα θέματα της ασφάλειας και έχουν εκφραστεί αρκετά ενδιαφέρουσες απόψεις. Ανάμεσα στις απόψεις αυτές αναφέρθηκε ότι στην καταδυτική αγορά έχει γίνει αντιληπτό εδώ και πάρα πολύ καιρό ότι υπάρχει μια μεγάλη μερίδα δυτών που θέλει περισσότερη πρόκληση, περισσότερη αδρεναλίνη. Σαν λογική συνέπεια της εξέλιξης της αγοράς ολοένα και περισσότεροι δύτες αποφασίζουν να ασχοληθούν με τα Rebreathers. Οι δύτες αυτοί προέρχονται από άλλο χώρο από εκείνο της κατάδυσης με συμβατικές συσκευές SCUBA και κάποια από τα στοιχεία της νοοτροπίας δεν φαίνεται να ταιριάζουν στις καταδύσεις με τα Rebreathers. Επομένως έχει προταθεί μεταξύ άλλων περισσότερο προσεκτική επιλογή των υποψήφιων ατόμων που θα εκπαιδευτούν στα Rebreathers, αύξηση του χρόνου εκπαίδευσης και αυστηρότερα κριτήρια για να βγάλει κανείς το σχολείο των Rebreather. Αυτά είναι για την ώρα σκέψεις και μένει να υλοποιηθούν με μια ενυπόγραφη και δια νόμου συμφωνία η οποία ίσως να ορίζεται και στα πλαίσια μιας άλλης Ευρωπαϊκής οδηγίας. Οι κατασκευαστές θα πρέπει να καταλήξουν σε ένα consensus σε ότι αφορά την βελτίωση των συσκευών και να πάνε από εδώ και πέρα σε μια συγκλίνουσα πορεία. Οι ίδιοι οι δύτες πρέπει να ενημερώνονται επαρκώς με τα στοιχεία που προκύπτουν από την ανάλυση των ατυχημάτων. Δυστυχώς αυτό είναι ένα άλλο τεράστιο πρόβλημα. Ενώ σε κάποιες Ευρωπαϊκές χώρες όπως το ΗΒ υπάρχουν ειδικά εργαστήρια εξέτασης του εξοπλισμού μετά από ένα ατύχημα και υπάρχει και η κουλτούρα της δημοσίευσης των πορισμάτων προς όφελος των ίδιων των δυτών σε κάποιες άλλες χώρες όπως η Κύπρος για παράδειγμα εκτός από την έλλειψη τεχνογνωσίας για τη διερεύνηση ενός τέτοιου περιστατικού τα πορίσματα μένουν κρυφά ή τουλάχιστον δεν γίνεται καμία χρήση τους με στόχο τη βελτίωση της ασφάλειας.

Το πρόβλημα της διαφήμισης και της άγρας πελατών.

Είναι πράγματι προσωπική επιλογή του δύτη να εμπλακεί στην κατάδυση με επαναπνευστήρες (rebreathers) ή μήπως είναι κατευθυνόμενη επιλογή? Καθημερινά βομβαρδιζόμαστε με μηνύματα μάρκετινγκ σε όλες τις πτυχές της ζωής μας και δεν θα μπορούσε να αποτελέσει εξαίρεση και το σπορ που τόσο πολύ αγαπάμε. Οι καταδύσεις με Rebreather παρουσιάζονται ως ασφαλής από τους κατασκευαστές και τους εκπαιδευτικούς οργανισμούς. Η επιδειξιομανία που χαρακτηρίζει αρκετούς από τους δύτες και ιδιαίτερα τους παλαιότερους προκαλεί τον μιμητισμό των υπολοίπων. Οι νεότεροι δύτες με ελάχιστη ή καθόλου εμπειρία παίρνουν την απόφαση να ασχοληθούν με τα Rebreather που αποτελούν την καταδυτική μόδα της εποχής μας. Οι περισσότεροι φαίνεται πώς δεν ενδιαφέρονται καθόλου για το αν οι καταδύσεις με Rebreather βρίσκονται στην κορυφή της πυραμίδας των πιο απαιτητικών καταδύσεων (των τεχνικών καταδύσεων) και απαιτούν πειθαρχία, γνώσεις και ικανότητες τις οποίες δεν έχουν και δεν μπορούν να έχουν όλοι οι δύτες. Η τεχνική κατάδυση από μόνη της εμπεριέχει κινδύνους και απαιτεί αυτοπειθαρχία και αυστηρή προσκόλληση στις διαδικασίες. Η χαλάρωση σχεδόν με μαθηματική ακρίβεια θα οδηγήσει σε πρόβλημα αν κάποιος κάνει καταδύσεις με τα Rebreather. Τις περισσότερες φορές οι νέοι επίδοξοι Rebreather-άδες δεν έχουν καμία αντικειμενική ενημέρωση για τους κινδύνους. Η άγνοια σε συνδυασμό με μια κουλτούρα χαλάρωσης που πηγάζει από την εκπαίδευση και την λίγη εμπειρία που έχουν οι περισσότεροι στις ψυχαγωγικές καταδύσεις δημιουργεί μια ομάδα ατόμων υψηλού κινδύνου. Η τάση των κατασκευαστών είναι να προωθούν την ασφάλεια των προϊόντων τους και να περνάνε στα ψιλά γράμματα την έννοια της ασφάλειας αφού ικανοποιούνται νομικά με δεκάδες δηλώσεις αποποίησης ευθύνης και προειδοποιήσεις στα εγχειρίδια χρήσης των συσκευών τους. Η τάση των εκπαιδευτών είναι να μην υπογραμμίζουν τους ενδεχόμενους κινδύνους και να τους περνούν επίσης στα ψιλά γράμματα. Επειδή οι περισσότεροι εκπαιδευτές κλειστού κυκλώματος είναι και εκπαιδευτές ψυχαγωγικής κατάδυσης έχουν κληρονομήσει αυτή τη νοοτροπία όταν διδάσκουν τους πρωτόπειρους δύτες. Αυτό είναι επιθυμητό στα πλαίσια της ψυχαγωγικής κατάδυσης όπου το λάθος γίνεται δύσκολα ή ακόμα και αν γίνει έχει ευτυχή κατάληξη τις πιο πολλές φορές. Επομένως το νόμισμα παρουσιάζεται έντονα από τη μία του όψη ενώ η άλλη όψη παραμένει επιμελώς κρυμμένη με αποτέλεσμα να δημιουργείται η ψευδαίσθηση της άνεσης και της χαλάρωσης που θα φέρει ατυχήματα. Η προσέγγιση των πελατών του Rebreather πρέπει να είναι εντελώς διαφορετική από εκείνη του ατόμου που θέλει να κάνει απλά καταδύσεις. Όλοι όσοι αγαπάμε τη θάλασσα θέλουμε την κατάδυση να ανθίσει και να αποκτήσει περισσότερους φίλους αλλά όταν μπαίνουμε στο πεδίο των Rebreather οφείλουμε να είμαστε πολύ προσεκτικοί για το ποιους ελκύουμε το πώς τους ελκύουμε και με το πόσο ειλικρινείς είμαστε μαζί τους στις πληροφορίες που τους δίνουμε. Υπάρχουν ακραίες απόψεις οι οποίες είναι όλες λανθασμένες. Υπάρχει λόγου χάρη η άποψη πως τα Rebreather είναι μηχανάκια του θανάτου. Κάποια καταδυτικά κέντρα στην Αμερική τα έχουν μαυροπινακίσει. Μετά την τρομοκρατική επίθεση της 11 Σεπτεμβρίου ακούστηκε και η εξωφρενική άποψη πώς πρέπει να απαγορευτεί η κατάδυση με τα Rebreather επειδή θα μπορούσαν να πέσουν στα χέρια τρομοκρατών για επιθέσεις δια θαλάσσης. Αλίμονο αν περάσει η άποψη ότι τα Rebreather αποτελούν απειλή για τη δημόσια ασφάλεια. Ανεξάρτητα από τι είναι πραγματικό και τι όχι όταν επικρατήσει μέσα στη ψυχολογία της μάζας ότι κάτι είναι κακό τότε μπορούμε να οδηγηθούμε και στην υπερβολή. Υπάρχει από την άλλη και η άποψη ότι οι καταδύσεις με Rebreather είναι ασφαλέστερες από τις ψυχαγωγικές καταδύσεις με ανοικτό κύκλωμα. Σαν άλλοι κράχτες αρκετοί ημιμαθείς εκπαιδευτές και παλαιότεροι επιδειξιομανείς δύτες βλέπουν μόνο το πώς να μεγαλώσουν την παρέα των Rebreather να μεγαλώσει η αγορά. Εθελοτυφλούν ή απλά είναι θύματα της ίδιας τους της άγνοιας? Δεν βλέπουν πως το μάρκετινγκ που γίνεται δεν είναι το σωστό? Η χωρίς όρια διαφήμιση και η προσέλκυση παντός φύσεως ανθρώπων θα έχει σαν αποτέλεσμα να παρουσιαστούν στο μέλλον θύματα της ίδιας τους της νοοτροπίας ή της τακτικής που έχουν μάθει και δεν μπορεί να αλλάξει και απλώς είναι ασύμβατη με την νοοτροπία που πρέπει να έχει ένας δύτης Rebreather. Όταν αναλαμβάνει κανείς να μυήσει άλλους στο χώρο των Rebreather οφείλει να τον ενημερώσει και να τον ενημερώσει εξαντλητικά. Αν λοιπόν ο δύτης δεν έχει σαφή εικόνα λόγω ελλιπούς ενημέρωσης τότε έχει ουσιαστικά την επιλογή του αν με σηκώνει η τσέπη μου λέω ναι, αν όχι, λέω αργότερα και το αναβάλλω προσωρινά. Ακόμα και αν δεχτούμε πώς λαμβάνεται πρόνοια ώστε ο νέος επίδοξος δύτης που θέλει να ασχοληθεί με τα Rebreather να ενημερώνεται εξαντλητικά και σφαιρικά. Έχει όλες τις πληροφορίες στο καρνέ του σημειωμένες και μένει να μπορεί να τις αξιολογήσει σωστά και να αποφασίσει από μόνος του. Είναι όμως σε θέση να κάνει αξιολόγηση? Χρειάζεται μήπως μια λεπτομερέστερη ανάλυση με ειλικρίνεια και χωρίς διαφημιστικά τρικ ή άλλα τέτοια κόλπα ώστε να μπορέσει να πάρει τις αποφάσεις του? Χρειάζεται να έχει ενημέρωση από άτομα που δεν έχουν άμεσο οικονομικό συμφέρον ή από ένα φορέα ανεξάρτητο που να κατέχει το θέμα?

Θέση μου είναι πώς ο δύτης πρέπει να έχει όλες τις γνώσεις και να γνωρίζει ισοζυγισμένα τις δύο όψεις του νομίσματος και σαφώς σαν υπεύθυνο άτομο να αναλαμβάνει τον ρίσκο που εμπεριέχεται συνειδητοποιημένα. Αυτό απαιτεί ειλικρίνεια από τους γνώστες, απαιτεί θάρρος για παρουσίαση αντικειμενικών στοιχείων και απαιτεί υπέρβαση του εαυτού μας ώστε να παραμερίσουμε τα της τσέπης μας διότι αυτά είναι τα τελευταία κριτήρια για το αν θα παροτρύνουμε κάποιον να ασχοληθεί με τα Rebreather ή όχι.