Τα Ναυάγια της Αστυπάλαιας – Η Νηοπομπή ΟΛΥΜΠΟΣ 07.10.1943

[Dimitris Galon]

Αγαπητοί φίλοι, αγαπητά μέλη του συλλόγου, αγαπητοί αναγνώστες,

ανοίγω αυτό το θέμα αφενός λόγω της ιδιαίτερης ενασχόλησης μου με τα ναυάγια της Αστυπάλαιας, και αφετέρου λόγω της αναφοράς του κυρίου Γιάννη (κατά φόρουμ Γιάννης 1940) ο οποίος στο μήνυμα αριθ. #19, του θέματος «Το ναυάγιο του Ε/Γ ΑΘΗΝΑ στη Σύρνα της Δωδεκανήσου» αναφέρεται, σαν αυτόπτης μάρτυς, σε κάποιο από αυτά.

Μετά την προθυμία του να παράσχει πληροφορίες όπως ο ίδιος δήλωσε γράφοντας, «για τα ναυάγια της Αστυπάλαιας αν είναι κάτι που γνωρίζω ευχαρίστως να σας το μεταφέρω», θεωρώ ότι είναι για όλους εμάς μια μεγάλη ευκαιρία να ακούσουμε και να λάβουμε πληροφορίες για τα ιστορικά ναυάγια του Ελληνικού Αρχιπελάγους, από κάποιον ο οποίος έζησε αυτοπροσώπως την εποχή που αυτά ανελκύονταν για να πουληθούν σαν scrap μετάλλων.

Λόγω των σχετικά πολλών ναυαγίων που υπάρχουν στην περιοχή, ο γενικός τίτλος θα παραμείνει «Τα Ναυάγια της Αστυπάλαιας», συμπληρωμένος εκάστοτε από την θεματική και τα στοιχεία του ναυαγίου, τα οποία μπορεί να είναι το όνομα του πλοίου, το όνομα της νηοπομπής, ή το τοπωνύμιο της περιοχής που βρίσκεται βυθισμένο ή θεωρείται βυθισμένο κάποιο ναυάγιο.

Ξεκινώ σήμερα με τα ναυάγια τα οποία σχετίζονται με την γερμανική νηοπομπή ΟΛΥΜΠΟΣ, η οποία δέχτηκε επίθεση από τα βρετανικά καταδρομικά HMS SIRIUS, HMS PENELOPE και τα βρετανικά αντιτορπιλικά HMS FAULKNOR και HMS FURY, στις 7 Οκτωβρίου 1943, με αποτέλεσμα την καταστροφή της νηοπομπής.

Έχοντας εντοπίσει δυο ναυάγια, ένα στην Άκρα Φλούδα, και ένα στην Άκρα Βλουλίδια, της Αστυπάλαιας, θα ήθελα να ρωτήσω στην συνέχεια, τον κύριο Γιάννη, αν οι αναφορές του σχετίζονται με ένα από αυτά. Πριν όμως το κάνω θα ήθελα να περιγράψω με λίγα λόγια το γεγονός της βύθισης. Αν το θέμα ενδιαφέρει και άλλα μέλη του φόρουμ, πολύ ευχαρίστως να το αναπτύξω στην συνέχεια με λεπτομέρειες και αν χρειάζεται και με παράθεση περισσότερων στοιχείων.

Στις 6 Οκτωβρίου του 1943, στις 07:00 το πρωί, ξεκίνησε από τον Πειραιά μια νηοπομπή αποτελούμενη από το ατμόπλοιο ΟΛΥΜΠΟΣ (πρώην 1904 CHRISTOPHORE, 1922 SARLOS, 1923 MARGO, 1929 PINELOPI K.) και τα αρματαγωγά (βλ. M.F.P. = Marinefährpram) F 308, 327, 336, 494, 496, και 532, συνοδευόμενα από το ανθυποβρυχιακό πλοίο UJ-2111 (βλ. συνημμένο αριθ. 1, πρώην ιταλικό TRAMAGLIO, πρώην γερμανική ακταιωρός 12-V-9) της 21ης γερμανικής Ανθυποβρυχιακής Φλοτίλλας, με προορισμό την νήσο Κω των Δωδεκανήσων.

Όλα έβαιναν καλώς μέχρι τις 04:00 το πρωί, της 7ης Οκτωβρίου 1943, όταν η νηοπομπή δέχτηκε επίθεση από βρετανικά πλοία στα νοτιοανατολικά της Αμοργού με αποτέλεσμα να βυθιστεί το ατμόπλοιο ΟΛΥΜΠΟΣ στο στίγμα 36.44,3 Β / 26.10,5 Α, και να προκληθούν σοβαρές ζημιές στο F 496, το οποίο μη δυνάμενο να ακολουθήσει, κατευθύνθηκε προς την Αστυπάλαια όπου και προσάραξε στον όρμο Αγ. Ανδρέας (βλ. συνημμένο 2, τετράγωνο Β).

Στην συνέχεια η νηοπομπή κατευθύνθηκε προς το βορειοανατολικό άκρο της Αστυπάλαιας όπου και δέχτηκε επίθεση από τα βρετανικά καταδρομικά HMS SIRIUS, HMS PENELOPE και τα βρετανικά αντιτορπιλικά HMS FAULKNOR και HMS FURY, τα οποία παραμόνευαν νότια της νήσου Λέβιθας.

Προσπαθώντας η γερμανική νηοπομπή να αποφύγει την βρετανική επίθεση, κατευθύνθηκε προς το ακρωτήριο Φλούδα, στα βορειοανατολικά της Αστυπάλαιας, με αποτέλεσμα να αποκλειστεί από τα βορειοανατολικά από τα επιτιθέμενα βρετανικά πλοία (βλ. συνημμένο 3).

Η επίθεση είχε σαν αποτέλεσμα την βύθιση όλων των πλοίων της γερμανικής νηοπομπής. Όπως μας ανέφερε ο αυτόπτης μάρτυρας Γ.Μ., κάτοικος Αστυπάλαιας, ο οποίος το διάστημα αυτό εργαζόταν σαν βοσκός στην περιοχή της Φλούδας, επρόκειτο για «καθαρή σφαγή καθώς οι Γερμανοί πυροβολούνταν στην επιφάνεια, ενώ κολυμπούσαν προσπαθώντας να σωθούν στην ακτή».

Ο γερμανικός χάρτης που παραθέτω, καθώς και η γερμανική καταχώρηση περιγραφής της μάχης (βλ. συνημμένα 3 και 4), δείχνουν την πορεία της νηοπομπής, της βρετανικής επίθεσης, και της βύθισης των πλοίων. Αν υπάρχει επιθυμία μετάφρασης της γερμανικής καταχώρησης και περιγραφής της μάχης, πολύ ευχαρίστως να το κάνω.

Καθώς ο κύριος Γιάννης γράφει στο μήνυμα του αριθ. #19 ότι

Αρχικό μήνυμα απο Γιάννης 1940

Μπαρκάρισα σε ένα πέραμα το καλοκαίρι του εξήντα ως πλήρωμα που είχαμε σκοπό να εξακριβώσουμε τη θέση κάποιων ναυαγίων γύρω από την Αστυπάλαια για τα οποία υπήρχε πληροφόρηση πως μπρούν να κοπούν. Το αφεντικό ήταν Ροδίτης και εγώ είχα εφεδρικό ρόλο καθώς τότε μάθαινα τη δουλειά. Στα βόρεια παράλια της Αστυπάλαιας έγινε κατάδυση σε ένα φορτηγό από τον πόλεμο, το οποίο όπως μας είπε ο δύτης ήταν σε πολύ καλή κατάσταση. Σημειώθηκε το στίγμα και θα ερχότανε το συνεργείο με το κρένι για να κάνει τη δουλειά. Δηλαδή ανατίναξη με μασούρια δυναμίτια και μετά ανέλκυση των κομματιών.

θα ήθελα να τον ρωτήσω τα εξής:

1. Βρίσκεται το ναυάγιο στο οποίο αναφέρεστε, κύριε Γιάννη, στο τετράγωνο Α ή στο τετράγωνο C; (βλ. συνημμένο 2)

2. Γνωρίζεται κάτι για το ναυάγιο του αρματαγωγού F 496 στον όρμο Αγ. Ανδρέας; (βλ. συνημμένο 2, τετράγωνο Β) Οι πληροφορίες των κατοίκων της Αστυπάλαιας λένε ότι το πλοίο κόπηκε μετά τον πόλεμο για scrap, από έναν ντόπιο ψαρά. Ισχύει αυτό; Εμείς δεν βρήκαμε τίποτα.

3. Όπως είδαμε εμείς, το ναυάγιο στην Άκρα Βλουλίδια (βλ. συνημμένο 2, τετράγωνο Α) δεν έχει ανελκυθεί και βρίσκεται σε σχετικά καλή κατάσταση. Τελικά απ΄ ότι φαίνεται, το διάστημα που ήσασταν εσείς εκεί και μαθαίνατε την δουλειά, το ναυάγιο δεν ανελκύστηκε. Σωστά; Δηλαδή δεν ήρθε το αναμενόμενο κρένι, ούτε προέκυψε ανατίναξη με δυναμίτη;

4. Ακούσατε ή είδατε στα βορειοανατολικά της Άκρας Φλούδα (βλ. συνημμένο 2, τετράγωνο C), στις 28 με 32 οργιές, για ένα πλοίο αναποδογυρισμένο και λίγο πιο βόρεια ένα αρματαγωγό; Το τελευταίο δοκίμασαν να το ανελκύσουν Καλύμνιοι δύτες, υπό τον Νίκο Ν., με αποτέλεσμα να γλιστρήσει και να πάει πιο βαθιά. Σας είναι γνωστή η ιστορία; Μπορείτε να μας πείτε, σε περίπτωση που το είχατε εντοπίσει τότε, πως ήταν η κατάσταση του;

Και για να τελειώσω.

5. Θα θέλατε να μας πείτε, για το ναυάγιο που περιγράφεται πιο κάτω, σε ποια περιοχή ήταν, το όνομα του πλοίου, αν το γνωρίζεται, καθώς και τελικά αν ανελκύθηκε ολοκληρωτικά ή όχι;

Αρχικό μήνυμα απο Γιάννης 1940

Όταν γυρίσαμε στον Πειραιά τα πράματα είχαν αλλάξει γιατί εκεί κάτω στα νησιά εντοπίστηκε και ένα άλλο ναυάγιο. Το αφεντικό το έβαλε στο μάτι αλλά εμένα δεν μου άρεσε να μπλέξω σε καταστάσεις που ήταν επικίνδυνες και βγήκα από τα σχέδια τους. Από όσο έμαθα από άλλους αυτό το άλλο ναυάγιο έγινε αιτία να χάσει το αφεντικό το ενδιαφέρον του για το ναυάγιο της Σύρνας και έτσι γλίτωσε από τη δυναμίτιδα.

Οι απαντήσεις θα βοηθήσουν αφάνταστα όσους από μας ασχολούνται με τα ιστορικά ναυάγια του Ελληνικού Αρχιπελάγους.

Σας ευχαριστώ πολύ για την προθυμία σας να μας πληροφορήσετε και ελπίζω να συγχωρήσετε την πολυλογία μου στο νέο αυτό θέμα το φόρουμ μας.

Σας χαιρετώ
DG


Συνημμένο 1 (© Achille Rastelli)


Συνημμένο 2


Συνημμένο 3


Συνημμένο 4

[Γιάννης 1940]

Αγαπητέ κύριε Γαλόν σας ευχαριστώ για τα στοιχεία που παραθέσατε. Είναι πολύ ενδιαφέρον να μαθαίνει κανείς και για την ιστορία των ναυαγίων που ίσως κάποιο από αυτά που περιγράφετε να ήταν και από αυτά που επισκεφτήκαμε πριν τόσες δεκαετίες. Τότε ο κόσμος είχε περάσει πολλά και γινόταν καθημερινός αγώνας για επιβίωση, οπότε και δεν ψάχναμε να μάθουμε τι και πως αλλά απλά μας ένοιαζε να βγει ένα μεροκάματο για να συντηρήσουμε τις οικογένειες μας.


Αυτό που εγώ θυμάμαι για το ναυάγιο του φορτηγού που ανέφερα ότι βρίσκεται στα βόρεια του νησιού, είναι πως ήταν καθισμένο ανάποδα στο βυθό και σε πολύ καλή κατάσταση. Το βάθος εκτιμώ πως ήταν γύρω στις τριάντα με σαράντα οργιές αλλά εγώ δεν το βούτηξα. Η αίσθηση μου είναι πως ήταν πιο δυτικά και περίπου ένα μίλι από τις ακτές, αλλά τα χρόνια έχουν περάσει και μπορεί να πέφτω έξω. Τότε ο σκοπός του ταξιδιού ήταν ένα μεροκάματο και δεν είχα κρατήσει σημειώσεις, ούτε και θυμάμαι να κράταγε κάποιος άλλος πέρα από το αφεντικό. Υπήρχε και αρκετή μυστικοπάθεια για αυτά τα θέματα, γιατί κανείς δεν ήθελε να υπάρχουν διαρροές προς τυχόν άλλα συνεργεία. Άμα και θα έβλεπα κάποιον άλλο να κρατάει σημειώσεις μπορεί και να τον υποπτευόμουν ότι το κάνει για να τα μαρτυρήσει αλλού.



Αν θυμάμαι καλά όταν αγκυροβολούσαμε ήταν στο νότιο κόλπο του νησιού προκειμένου και να βγούμε έξω στο κάστρο. Και δεν πρέπει να πλησιάσαμε στις ακτές του βόρειου κόλπου εκεί που λέτε ότι υπήρχε το προσαραγμένο. Άμα ήταν προσαραγμένο εγώ πιστεύω ότι θα το τραβήξανε και θα το επισκευάσανε. Τέτοιες εύκολες δουλειές δεν τις αφήναν χαμένες οι ατσίδες του Πειραιά. Πολλά από τα ναυάγια που ήταν σε ρηχά νερά τα σήκωσαν ολόκληρα και τα επισκευάσανε γιατί οι ανάγκες για μεταφορές ήταν μεγάλες και λεφτά δεν υπήρχαν για να αγοράσουν από το εξωτερικό. Εκτός και αν το σκαρί είχε καεί τόσο που να μη σήκωνε επισκευή. Είχα δεί ένα τέτοιο σκαρί που το είχανε σε ένα καρνάγιο στο Πέραμα και ήταν γεμάτο με στρείδια και φύκια που είχανε σαπίσεί έξω από το νερό και βρωμούσανε. Τους αλλάζανε και τις μηχανές αμά έπρεπε και ξανάταξιδεύανε μια χαρά.


Όσο καιρό μείναμε κάτω στα νησιά κάναμε τις έρευνες μας και μετά γυρίσαμε στον Πειραιά. Το συνεργείο με το κρένι θα ερχότανε μετά μιας και το αφεντικό θα το νοίκιαζε ανάλογα με τα ευρήματα της δουλειάς μας.
Όταν ξεμπαρκάρισα στον Πειραιά απέφυγα για καιρό τους ανθρώπους του αφεντικού. Ο λόγος ήταν ότι δεν ήθελα να μπλέξω με τις αρχές και να κάνω κάτι που σαν άνθρωπος δεν μου ταίριαζε. Βλέπετε το ναυάγιο που ανέφερα ότι αποτέλεσε το λόγο που το αφεντικό δεν ασχολήθηκε με αυτά στην Αστυπάλαια ή του Αθηνά, δεν ήταν ναυάγιο για σκράπ. Ήτανε μιας άλλης εποχής παλιότερο και δεν ξέρω αν ξαναπήγαν και τι έκαναν μετά με αυτό. Βασικά δεν θέλησα να μάθω γιατί θεώρησα ότι ήταν καλύτερα να μη ξέρω.

[Dimitris Galon]

Αρχικό μήνυμα απο Γιάννης 1940

Αυτό που εγώ θυμάμαι για το ναυάγιο του φορτηγού που ανέφερα ότι βρίσκεται στα βόρεια του νησιού, είναι πως ήταν καθισμένο ανάποδα στο βυθό και σε πολύ καλή κατάσταση. Το βάθος εκτιμώ πως ήταν γύρω στις τριάντα με σαράντα οργιές αλλά εγώ δεν το βούτηξα.

Ναι κύριε Γιάννη έτσι είναι. Μπορούμε λοιπόν να θεωρήσουμε ότι το πλοίο τελικά δεν ανελκύστηκε από το συνεργείο που αναφέρατε.

Αρχικό μήνυμα απο Γιάννης 1940

Αν θυμάμαι καλά όταν αγκυροβολούσαμε ήταν στο νότιο κόλπο του νησιού προκειμένου και να βγούμε έξω στο κάστρο.

Κύριε Γιάννη, μήπως θυμόσαστε αν το διάστημα που ήσασταν εκεί υπήρχε ακόμα ένα ναυάγιο, το οποίο προεξείχε από την επιφάνεια σε έναν κόλπο στα νοτιοανατολικά του νησιού Γληνό ή Γληνονήσι (βλ. συνημμένο, αναφορά UJ 2104 και U/J BOAT (BEACHED));

Πρόκειται για το γερμανικό ανθυποβρυχιακό UJ 2104 (πρώην Darvik, πρώην Kos XXIII), το οποίο το ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό φέρει λανθασμένα ως βυθισμένο από το αντιτορπιλικό ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΟΛΓΑ, στα βόρεια της Αστυπάλαιας.

Σας ευχαριστώ πάρα πολύ για την βοήθεια! Με εκτίμηση
Δημήτρης Γκαλών

[Πολικός]

Μιας και στο φόρουμ έχουν γίνει οι παρακάτω αναφορές στο ναυάγιο του γερμανικού UJ.2104 στο Γλυνό της Αστυπάλαιας, να πληροφορήσω τους ενδιαφερόμενους οτι το τεύχος Οκτωβρίου του περιοδικού "Ναυτική Ελλάς" περιέχει ένα άρθρο με τίτλο "Φαλαινοθηρικά στο Αιγαίο" και στο οποίο δημοσιεύονται πληροφορίες για την τύχη του ναυαγίου.
Για να απαντήσω στο ερώτημα του Δημήτρη, όταν ο Γιάννης 1940 επισκέφθηκε την Αστυπάλαια το 1960, το άλλοτε ναυάγιο του UJ ταξίδευε ως μότορσιπ στο Αιγαίο. Και μάλιστα οι νέοι του ιδιοκτήτες τιμήσαν τον τόπο απ' όπου το ανέσυραν, ονομάζοντας το ΑΣΤΥΠΑΛΑΙΑ!

Αρχικό μήνυμα απο Dimitris Galon

Κύριε Γιάννη, μήπως θυμόσαστε αν το διάστημα που ήσασταν εκεί υπήρχε ακόμα ένα ναυάγιο, το οποίο προεξείχε από την επιφάνεια σε έναν κόλπο στα νοτιοανατολικά του νησιού Γληνό ή Γληνονήσι (βλ. συνημμένο, αναφορά UJ 2104 και U/J BOAT (BEACHED));

Πρόκειται για το γερμανικό ανθυποβρυχιακό UJ 2104 (πρώην Darvik, πρώην Kos XXIII), το οποίο το ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό φέρει λανθασμένα ως βυθισμένο από το αντιτορπιλικό ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΟΛΓΑ, στα βόρεια της Αστυπάλαιας.

Αρχικό μήνυμα απο Dimitris Galon

Για το UJ-2104 φέρεται ακόμα από την επίσημη ιστοσελίδα του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού ότι το Α/Τ ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΟΛΓΑ «Στις 18 Σεπτεμβρίου 1943 βύθισε σε συνεργασία με τα βρετανικά A/T FAULKNOR και ΕCLIPSE κοντά στην Αστυπάλαια και άλλη νηοπομπή, αποτελούμενη από τα φορτηγά ΡLUTO (2.000 τόν.) και PAOLO (4.000 τόν.) και το συνοδό τους Νο 2104.».

Η πληροφορία αυτή προέρχεται από τα βρετανικά πολεμικά ημερολόγια και έχει αναπαραχθεί στην «διεθνώς αποδεκτή βιβλιογραφία» με αποτέλεσμα όσοι στηρίζονται σε αυτήν να αναφέρονται σε ένα ψεύτικο γεγονός. Το UJ-2104 δεν βυθίστηκε κατά την διάρκεια της άνισης αυτής ναυμαχίας, αλλά αργότερα κοντά στην Μαλτεζάνα της Αστυπάλαιας. Το γεγονός έχει αναπαραχθεί επανειλημμένα, όπως από τον Αχιλλέα Κύρου στο βιβλίο του για την Βασίλισσα Όλγα (σελ. 173-176). Αυτός που πράγματι κρατάει κριτική απόσταση από το θέμα είναι ο Δ. Φωκάς ο οποίος πολύ σωστά αναφέρει στον Β΄ τόμο της Έκθεσις του (σελ. 283) ότι «Δεν έχομεν δυστυχώς σαφείς πληροφορίας περί της συμπλοκής ταύτης, διότι το αρχείον της Β. ΟΛΓΑΣ σιωπά μετά την 1ην Σεπτεμβρίου». Επίσης το ίδιο γεγονός οδήγησε τον διοικητή του γερμανικού 21ου Ανθυποβρυχιακού Στολίσκου της Kriegsmarine, Günther Brandt, να δηλώσει στον πρόλογο του βιβλίου του «Der Seekrieg in der Ägäis», που έγραψε μεταπολεμικά, ότι «Στις 18 Σεπτεμβρίου [1943] είχαν οι Άγγλοι μια επιτυχία. Τα αντιτορπιλικά FAULKNOR, ECLIPSE και QUEEN OLGA βύθισαν στα βόρεια της Σταμπάλιας μια νηοπομπή με δυο ατμόπλοια που μετέφερε ενισχύσεις στην Ρόδο. Το μοναδικό συνοδευτικό ασφαλείας, UJ-2104, δέχτηκε βαριές ζημιές και ο κυβερνήτης του, Nikolai von Ruckteschell, τραυματίστηκε βαριά. Το πλοίο όμως κατάφερε να καταπλεύσει στο λιμάνι της Αστυπάλαιας. Εκεί αυτοβυθίστηκε όταν οι στην αρχή φιλικά φερόμενοι Ιταλοί στην συνέχεια επιτέθηκαν. Η αυτοβύθιση πραγματοποιήθηκε σε ρηχά νερά με αποτέλεσμα οι υπερκατασκευές να προεξέχουν από την επιφάνεια. Η υποτιθέμενη βύθιση του πλοίου αυτού είναι ως εκ τούτου μια φτηνή φήμη». Το Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό όμως θεωρεί επίσημα μέχρι σήμερα το UJ-2104 σαν βυθισμένο στην βόρεια Αστυπάλαια με την συμμετοχή της ΒΑΣΙΛΙΣΣΑΣ ΟΛΓΑΣ. Για περισσότερες πληροφορίες για το συγκεκριμένο θέμα ρίξε μια ματιά εδώ.